Леваневский Валерий Законодательство Беларуси 2011 год
Загрузить Adobe Flash Player

  Главная

  Законодательство РБ

  Кодексы Беларуси

  Законодательные и нормативные акты по дате принятия

  Законодательные и нормативные акты принятые различными органами власти

  Законодательные и нормативные акты по темам

  Законодательные и нормативные акты по виду документы

  Международное право в Беларуси

  Законодательство СССР

  Законы других стран

  Кодексы

  Законодательство РФ

  Право Украины

  Полезные ресурсы

  Контакты

  Новости сайта

  Поиск документа


Полезные ресурсы

- Таможенный кодекс таможенного союза

- Каталог предприятий и организаций СНГ

- Законодательство Республики Беларусь по темам

- Законодательство Республики Беларусь по дате принятия

- Законодательство Республики Беларусь по органу принятия

- Законы Республики Беларусь

- Новости законодательства Беларуси

- Тюрьмы Беларуси

- Законодательство России

- Деловая Украина

- Автомобильный портал

- The legislation of the Great Britain


Правовые новости





Закон Республики Беларусь от 23.07.2008 N 420-З "Аб Правiлах беларускай арфаграфii i пунктуацыi"

Архив ноябрь 2011 года

<< Назад | <<< Главная страница

Стр. 4

| Стр.1 | Стр.2 | Стр.3 | Стр.4


калi дзейнiк i выказнiк выражаны лiчэбнiкамi або адзiн з iх выражаны назоўнiкам у назоўным склоне, а другi - лiчэбнiкам цi колькасна-iменным спалучэннем.

Напрыклад:

Пяць i тры - восем.

Шэсцьдзясят i пяцьдзясят - сто дзесяць.

Плошча Нарачы - восемдзясят квадратных кiламетраў.

Плошча басейна Нёмана - 98,2 тыс. кв.км;


калi выказнiкам выступае ўсечаная форма дзеяслова, выклiчнiк або гукапераймальнае слова.

Напрыклад:

Уладзiк зараз - шмыг у дзверы (Я.Колас).

А куля - дзык! А другая ў руку (Я.Брыль).

Я - хоп за павады! Конь спужаўся, а я - скок на яго (Я.Колас).


2. Працяжнiк ставiцца перад абагульняльным словам пасля аднародных членаў.

Напрыклад:

I двор, i дарога, i лес - усё было занесена белым снегам (I.Пташнiкаў).

Адчуванне дакладнасцi слова, уменне карыстацца iм, культура мовы i пiсьменнасць - усё залежыць ад таго, як загучала слова, пачутае ў маленстве (В.Вiтка).


3. Калi пасля аднародных членаў перад абагульняльным словам ужыта пабочнае слова або спалучэнне слоў словам, адным словам, карацей кажучы, то працяжнiк ставiцца перад пабочным словам, а пасля яго - коска.

Напрыклад:

Начны лес, цiхi, ледзь улоўны гул маразявых сосен, цiшыня лясных нетраў - адным словам, усё настройвала на роздум (М.Зарэцкi).


4. Калi аднародныя члены сказа стаяць у сярэдзiне сказа пасля абагульняльнага слова, то перад iмi ставiцца двукроп'е, а працяжнiк - пасля iх.

Напрыклад:

Хутка ўсё: неба, i дарога, i чэзлыя балотныя хмызнякi - патанула ў снежнай завiрусе (Я.Колас).

Усё: i хмурнае неба, i мёрзлая чорная зямля - было ахоплена нечым сумным, халодным i грозным (К.Чорны).


5. Працяжнiк ставiцца памiж аднароднымi членамi сказа, калi прапушчаны супрацiўны злучнiк.

Напрыклад:

Не плача - смяецца шчаслiвая мацi (М.Багдановiч).

На чарговым прыпынку ў пярэднiя дзверы не ўвайшоў - ускочыў малады, як i шафёр, хлопец (Ф.Янкоўскi).

Гаспадар павёў яго не ў жылы катэдж - у лазню... (I.Шамякiн).

Не сваiмi - чужымi нагамi гаспадар падышоў да каня (П.Глебка).


6. Працяжнiк ставiцца перад злучнiкам i памiж двума членамi сказа, калi другi з iх выражае вынiк, хуткую змену падзей, нечаканасць.

Напрыклад:

А ўбачыў Машу - i адразу падабрэў (I.Шамякiн).

Зiрнеш - i зрэдку дзе ўбачыш адзiнокi яблык, што блiшчыць мiж лiсця на апошнiм сонцы (Я.Сiпакоў).


7. Калi злучнiк i звязвае два аднародныя выказнiкi, з якiх другi выражаны ўсечанай формай дзеяслова, то памiж iмi заўсёды ставiцца працяжнiк - перад злучнiкам або пасля яго.

Напрыклад:

Пахiснулася хвоя - i бразь на зямлю (Я.Колас).

Да рэчкi жаданай прабралiся хлопцы i - стоп! (Я.Колас).


8. Працяжнiк ставiцца перад недапасаваным азначэннем, выражаным неазначальнай формай дзеяслова цi спалучэннем з гэтай формай.

Напрыклад:

Усiх непакоiла адна думка - выстаяць (М.Лынькоў).

Мiканор успомнiў бацькаў наказ - паглядзець, цi не прадаюць кос (I.Мележ).


9. Працяжнiк ставiцца перад неразвiтым або развiтым прыдаткам, якi стаiць у канцы сказа:

калi ў прыдатку тлумачыцца, удакладняецца змест азначаемага назоўнiка i перад iм без змянення сэнсу можна ўставiць словы iменна, а iменна.

Напрыклад:

Пацягнуўся лес сцяною - ельнiк, дуб i хваiна (Я.Колас).

За ўвесь час яна нi разу не глянула на свайго суседа - Лабановiча (Я.Колас);


калi прыдатак адносiцца да займеннiка.

Напрыклад:

Наперадзе iшоў ён - таварыш Дарожка (П.Пестрак).

Вось яна - дзявочая пекната (I.Шамякiн).

Ён паспеў ужо коратка перазнаёмiцца з усiмi ў гэтым доме i стаць быццам сваiм чалавекам - гэты малады i вясёлы хлопец (К.Чорны);


калi неабходна падкрэслiць адценне самастойнасцi прыдатка.

Напрыклад:

А вось i сам гаспадар гэтай хаты - Трахiм (К.Крапiва).

Андрэй сядзеў, апёршыся на край стала, i дапытлiва пазiраў на людзей - на моладзь i старых (П.Пестрак).


10. Працяжнiк ставiцца ў няпоўных складаных сказах на месцы прапушчанага члена сказа.

Напрыклад:

З аднаго боку дарогi стаяў рэдкi хвойнiк, а з другога - кусты ядлоўцу, а далей - алешнiк (Я.Колас).

Раны гояцца часам, а дружбаю - гора (А.Куляшоў).

Вось прабегла iмгненне, затым - залатая мiнута (Я.Янiшчыц).


11. Калi ўстаўная канструкцыя знаходзiцца памiж часткамi, дзе павiнна ставiцца коска, або ў канцы самой устаўной канструкцыi ёсць гэты знак прыпынку, то коска спалучаецца з працяжнiкам i ставiцца перад другiм працяжнiкам.

Напрыклад:

Каб дабрацца да надзелу цёткi Насцi - так завуць жонку бацькавага брата, - трэба прайсцi каля будкi, у якой яшчэ нядаўна яны жылi... (I.Навуменка).

Дзяўчына - мачыха дазналася ўжо, што завуць яе Параска, - прывяла воз на двор "воласцi", сказала, што яна жыве тут, на першым паверсе, з боку двара (I.Мележ).


12. Працяжнiк ставiцца памiж часткамi складаназлучанага сказа, калi ў другой частцы падкрэслiваецца вынiк у адносiнах да першай, калi перадаецца нечаканасць, хуткая змена падзей або супрацьпастаўленне.

Напрыклад:

Момант - i ў веснiчках паказалася Аленка... (Я.Колас).

Сярэдзiна кастрычнiка - i такi мароз (I.Шамякiн).

Пытаўся, шукаў - i нi слыху ў адказ, нi следу нiдзе, нi далёкага рэха (П.Панчанка).

Узяўся чытаць - i не чыталася (М.Гарэцкi).


13. Працяжнiк ставiцца ў бяззлучнiкавых сказах памiж часткамi:

калi ў першай частцы ўказваецца на ўмову або час дзеяння, пра якое паведамляецца ў другой частцы.

Напрыклад:

Запяеш па душы, дасi ўцехi гасцям - поўны гуслi насыплю дукатаў (Я.Купала).

Вецер загуляе - хвойнiк, лозы гнуцца (Я.Колас).

Падрасцеш вялiкi - раскажу тады (П.Глебка);


калi ў другой частцы паказваецца вынiк або робiцца вывад з таго, пра што паведамляецца ў першай частцы.

Напрыклад:

Шмат зорак у небе - добра жывёла расплодзiцца. Густая шэрань на галiны лягла - ад яблыкаў, ад iгруш дрэвы да самай зямлi прыгнуцца (Л.Дайнека).

Ранак луг расой купае - дзень гарачы будзе (А.Бачыла);


калi змест частак супрацьпастаўляецца цi супастаўляецца.

Напрыклад:

Клiкнуць хацелася - голас замёр (П.Броўка).

Мацi будзiла снедаць - ён не ўстаў (I.Навуменка);


калi ў сказе гаворыцца пра хуткую змену падзей або ў другой частцы паказваецца неадпаведнасць, нечаканы вынiк таго, пра што паведамляецца ў першай частцы.

Напрыклад:

Блiснула маланка - стала вiдна як удзень (С.Грахоўскi).

Глянуў я туды-сюды - нiкога не вiдаць (Я.Колас).

Ён паслухаў - цiха ўсюды (Я.Колас);


калi апошняя частка з'яўляецца абагульняльнай у адносiнах да папярэднiх.

Напрыклад:

Цiха булькатала вада ў канаве, сыпалася лiсце, чырыкалi недзе вераб'i - усё гэта было такiм звыклым, добрым, прыгожым (М.Гамолка).

Дол засланы шышкамi, цвiце сунiчнiк, бруснiчнiк, перагукваюцца птушкi, звiняць камары - усё тут знаёмае... (I.Навуменка);


калi другая частка з'яўляецца далучальным сказам.

Напрыклад:

I разгарэлася iгрышча - даўно такога не было (Я.Колас).

Андрэй быў у добрым гуморы - гэта адразу кiдалася ў вочы (М.Зарэцкi);


калi другая частка з'яўляецца параўнаннем у адносiнах да першай.

Напрыклад:

Слова сказаў - сякераю адсек (Прыказка).


14. Працяжнiк ставiцца памiж двума словамi, якiя абазначаюць прасторавыя, часавыя або колькасныя межы (гэтыя словы замяняюць словазлучэннi з прыназоўнiкамi ад (з)... да.

Напрыклад:

Пасажырскi поезд "Мiнск - Масква" прыбыў на станцыю Орша.

Яр быў метры чатыры ў шырыню, метраў пятнаццаць - дваццаць глыбiнёю, а ў даўжыню цягнуўся метраў на шэсцьдзесят (У.Караткевiч).


15. Працяжнiк ставiцца памiж двума цi некалькiмi найменнямi ў назвах вучэнняў, законаў, падзей i iнш.

Напрыклад:

Закон захавання матэрыi Ламаносава - Лавуазье быў вялiкiм навуковым адкрыццём ХVIII стагоддзя.

Шахматны матч Карпаў - Каспараў закончыўся ўнiчыю.


16. Працяжнiк не ставiцца, калi выказнiк, выражаны ўсечанай формай дзеяслова, iнтанацыйна не выдзяляецца.

Напрыклад:

Я тым часам шмыг за дзверы (З.Бядуля).

Данiла шусь тут у вароты з жалезным ёмкiм сахаром (Я.Колас).


17. Працяжнiк памiж дзейнiкам i выказнiкам, выражанымi назоўнiкам або назоўнiкам i займеннiкам цi прыметнiкам, не ставiцца:

калi памiж галоўнымi членамi сказа стаiць прыслоўе або часцiца.

Напрыклад:

А мой бацька таксама партызан (I.Шамякiн).

Дзед Талаш не проста праваднiк у Букрэевай разведцы (Я.Колас);


калi памiж галоўнымi членамi сказа стаiць пабочнае слова цi адасоблены член сказа (акрамя прыдатка).

Напрыклад:

Хлопцы, вiдаць, добрыя рыбакi (Я.Сiпакоў).

Хлопец, апрануты ў салдацкi шынель, наш зямляк (К.Чорны);


калi дзейнiк стаiць пасля выказнiка.

Напрыклад:

Страшэнны штукар i свавольнiк гэты Нёман (Я.Колас);


калi перад выказнiкам ёсць адмоўе не.

Напрыклад:

Сам сабе чалавек не вораг (Прыказка).

Сляпы сляпому не павадыр (Прыказка);


калi пры выказнiку ўжываюцца параўнальныя злучнiкi як, усё роўна як, быццам, быццам бы, бы, нiбы, што.

Напрыклад:

Жыта як сцяна (I.Навуменка).

Аблокi нiбы воўна (Я.Янiшчыц).

Вясеннi луг што выстаўка народнага мастацтва (I.Шамякiн);


калi дзейнiк выражаны асабовым займеннiкам, а выказнiк - назоўнiкам у назоўным склоне.

Напрыклад:

Пасiвелы мой лес, я твой вечны паклоннiк, я твой вечны даўжнiк (Я.Сiпакоў);


калi дзейнiк выражаны назоўнiкам, а выказнiк - прыметнiкам.

Напрыклад:

Неба чыстае, васiльковае (А.Якiмовiч).

У познюю восень вада пад мастком чыстая i халодная (К.Чорны).


18. Працяжнiк можа ставiцца пры сэнсава-iнтанацыйным выдзяленнi:

выказнiка.

Напрыклад:

Рак - не рыба, кажан - не птушка (Прыказка).

Лёдам гасцiнец мой выбiты, вылiты, лёд - як магiла сама (Я.Купала).

Я - чалавек, мне трэба жыць, тварыць, а не гарэць у полымi напалму (А.Зарыцкi).

Неба - высокае, блакiтнае (Я.Маўр);


двух цi больш дапасаваных азначэнняў, што стаяць звычайна ў канцы сказа.

Напрыклад:

Сонца зайшло, i пачалося змярканне - цiхае, свежае, з расой i камарамi (Я.Брыль).

Запальвалiся то тут, то там зоры - вясёлыя, мiгатлiвыя (Б.Сачанка).

Паказалася нават сонца - чырвонае, нiзкае (Б.Сачанка);


прыдатка або групы аднародных прыдаткаў, якiя стаяць у сярэдзiне сказа пасля азначаемага назоўнiка, калi неабходна падкрэслiць самастойнасць прыдаткаў.

Напрыклад:

Начны драпежнiк - сава - бясшумна плыве ў паветры (В.Вольскi).

Грабцы - дзяўчаты, маладзiцы - штораз варушацца жывей, бо чуюць голас навальнiцы (Я.Колас). Калi патрабуецца пастаноўка пасля адасобленага прыдатка коскi, то другi працяжнiк апускаецца: Падаюць сняжынкi - дыяменты-росы, падаюць бялюткi за маiм акном (П.Трус);


даданых членаў сказа, якiя знаходзяцца ў канцы сказа.

Напрыклад:

Каля школы шчабяталi дзецi - звонка, радасна (Я.Колас);


даданай часткi складаназалежнага сказа, якая можа знаходзiцца перад галоўнай часткай або пасля яе.

Напрыклад:

Цанiце чалавека заўсёды пры жыццi. Калi заплюшчыць векi - ён згiне ў небыццi (П.Панчанка).

Што думаў бацька - не ведаю (Я.Брыль).

Хто птушку пакрыўдзiць - той сам сабе здрадзiць (П.Панчанка).

Тады магутная краiна - калi пявучы ў ёй народ (Я.Янiшчыц).

Смяюся, калi плакаць трэба. Журба - калi на вуснах смех (Я.Янiшчыц).


19. Працяжнiк можа ставiцца ў няпоўных простых сказах на месцы прапушчанага члена сказа.

Напрыклад:

Па суседству з Белым возерам знаходзiцца другое - Чорнае (В.Вольскi).

Праз шум эшалона прарваўся недалёкi гарматны выбух. Затым яшчэ некалькi - большай сiлы (I.Мележ).

У цёмным небе - карагоды сiняватых зорак (М.Багдановiч).


20. Працяжнiк можа ставiцца ў сказе, каб пазбегнуць двухсэнсоўнасцi выказвання.

Напрыклад:

Ты што - забыўся? Параўн.: Ты што` забыўся?

I якiя людзi незвычайныя - таленты! Параўн.: I якiя людзi - незвычайныя таленты!


21. Працяжнiк можа ставiцца для выдзялення ўстаўных канструкцый.

Напрыклад:

Алеся - ёй было ўжо каля дзесяцi гадкоў - сядзела за праснiчкаю (Я.Колас).

Балота зрабiлася сiвое ад попелу, i па iм - уначы было вiдаць з вёскi - бегаў агонь, адгаралi высушаны альшэўнiк i нiцая лаза, што раслi высока на куп'i (I.Пташнiкаў).


Глава 18 ДУЖКI


§ 62. Правiлы пастаноўкi дужак


1. У дужкi бяруцца ўстаўныя словы, спалучэннi слоў i сказы, якiя аб'яднаны з асноўным сказам сэнсавай сувяззю i служаць у якасцi заўваг, удакладненняў i пад.

Напрыклад:

У руках у яго вялiкая галка камякоў (бульбяной кашы) (К.Крапiва).

Узялi мы вуды, кацялок для юшкi, сачок (на ўсякi выпадак) i рушылi на рыбалку (А.Якiмовiч).

Мы, дзецi, сядзелi на нашым бярвеннi (бацька збiраўся ставiць новую хату i таму навазiў ужо многа лесу) i рабiлi сабе свiстулькi з вярбовых пруткоў (Я.Сiпакоў).

У яго тады жыла запаветная мара - стаць лётчыкам (калi не лiчыць таго, што адзiн час, нядаўна, ён захапляўся геалогiяй, каб знаходзiць затоеныя багаццi) (I.Мележ).


2. У дужкi бяруцца словы i спалучэннi слоў (разам з адпаведным знакам прыпынку), якiя выражаюць рэакцыю, адносiны слухачоў да чыёй-небудзь прамовы, выказвання, рэплiкi.

Напрыклад:

С т а р ш ы н я. ... Пажадаем жа яму далейшых поспехаў. (Бурныя апладысменты.)

А н д р э й. ... Да новай сустрэчы, сябры. (Апладысменты.)

Ц i м о х. ... Так мяне ашукалi! (Смех.)

Г а н н а. ... Хто не дбае, той не мае, людцы мае! (Гучны смех.)

Б р ы г а д з i р. ... Такое не часта сустракаецца. (Вясёлае ажыўленне ў зале.)

А н i с i м. ... Таму кожны павiнен атрымаць сваю долю. (Воклiчы: "Правiльна!")

С а к р а т а р. Цi будуць пытаннi да прысутных? (Галасы: "Хопiць!")


3. У дужкi бярэцца прозвiшча аўтара або прозвiшча аўтара i крынiца (назва твора), з якой прыводзiцца цытата.

Напрыклад:

Каля пасады леснiковай цягнуўся гожаю падковай стары, высокi лес цянiсты (Я.Колас. "Новая зямля").


4. Пасля цытаты, непасрэдна за якой у гэтым жа радку ў дужках змяшчаецца спасылка на аўтара або на аўтара i крынiцу (г.зн. перад адкрывальнай дужкай), захоўваецца адпаведны знак прыпынку - пытальнiк, клiчнiк або шматкроп'е.

Напрыклад:

Эпiграфам да працы ўзяты словы: "А там, над Нёманам, плывуць чаўны ў прасторы, там спевы коцяцца ў нямую далячынь" (П.Трус. "Лiст да сястры").

Прыгадалiся знаёмыя радкi: "Чым сустрэла мяне мая вулiца, як я выходзiў?" (А.Куляшоў. "Сцяг брыгады").

Няхай для нас палеткi родзяць, няхай для нас сады цвiтуць! (П.Панчанка).

Насустрач цягнiку выходзяць з-за ўзгорка маладыя алешыны, дубы, хвоi... (П.Галавач).


5. Калi ж спасылка на аўтара цi на аўтара i крынiцу змяшчаецца асобна ўнiзе пад тэкстам, тады ў канцы тэксту (цытаты) ставiцца кропка цi iншы адпаведны знак прыпынку (пытальнiк, клiчнiк, шматкроп'е) i спасылка ў дужкi не бярэцца.

Напрыклад:

Любiце сваю зямлю аддана i да канца. Iншай нам не дадзена, дый не трэба.

У.Караткевiч.

...Максiм Багдановiч па праву заняў пачэснае месца ў нашай маладой паэзii як высокаталенавiты паэт i майстра паэтычнай формы. ...Тое, што напiсаў ён за сваё кароткае жыццё, ставiць яго ў першыя рады нашых лепшых песняроў.

Якуб Колас. "Выдатнейшы паэт i крытык".


6. У дужкi бяруцца рэмаркi аўтара ў драматургiчным творы.

Напрыклад:

А л ь ж б е т а (убягае, трымаючы ў руцэ клiнок з тварагом). Што гэта ў вас тут парабiлася, мае мiленькiя?

П а ў л i н к а. Кабыла дзядзькава ўцякла цi хто ўкраў. (Iдзе, садзiцца на ложак i шые) (Я.Купала).


7. Пасля ўстаўной канструкцыi (перад закрывальнай дужкай) ставiцца пытальнiк, клiчнiк або шматкроп'е, якiя патрабуюцца кантэкстам, а кропка не ставiцца.

Напрыклад:

Быў узгорак, так як бубен, але Цiт пасеяў лубiн, дык (цi веры вы дасце?), як чарот, жытцо расце (К.Крапiва).

Змiтрок (добры ён хлопец!) чытае розную лiтаратуру (В.Каваль).

I толькi школа (я адразу ўбачыў яе i беспамылкова пазнаў) стаяла за гародамi, блiжэй да лесу (I.Шамякiн).


Глава 19 ДВУКОССЕ <*>


--------------------------------

<*> У адрозненне ад пунктуацыйных знакаў (кропкi, коскi i iнш.), двукоссе як спецыфiчны знак мае iншае прызначэнне - служыць асобым спосабам выдзялення слоў, спалучэнняў слоў, сказаў, тэксту. Тым не менш ужыванне двукосся па традыцыi разглядаецца ў раздзеле "Пунктуацыя".


§ 63. Правiлы пастаноўкi двукосся


1. У двукоссе бяруцца словы, якiя ўжыты ў iранiчным сэнсе або ў якiм-небудзь асобым, незвычайным значэннi.

Напрыклад:

"Высокае начальства" спачатку прыслала мне падзяку, што добра вучыў дзяцей у школе... (Я.Колас).

Аўтар "прышпiлiў" да персанажаў лiрычныя матывы, але нiдзе не развiў iх i не паставiў у дзейсную i вобразную залежнасць ад канфлiкту i iдэi (Полымя).

Не праходзiць i дня, каб на ўчастку пагранатрада вартавыя гранiцы не затрымлiвалi перавозчыкаў "левых" грузаў (З газет).


2. У двукоссе бяруцца назвы:

ганаровых званняў, некаторых ордэнаў i медалёў: ганаровае званне "Народны паэт Беларусi", ганаровае званне "Заслужаны настаўнiк Рэспублiкi Беларусь", ордэн "За службу Радзiме", медаль "За адвагу", але: ордэн Мацi, медаль Францыска Скарыны;

лiтаратурных твораў, навуковых прац, газет, часопiсаў, рубрык, спектакляў, танцаў, музычных твораў, карцiн i пад.: паэма "Сымон-музыка", раман "Людзi на балоце", камедыя "Паўлiнка", манаграфiя Л.М.Шакуна "Словаўтварэнне", газета "Лiтаратура i мастацтва", часопiс "Полымя", спектакль "Несцерка", песня "Александрына", народны танец "Бульба", опера "Кастусь Калiноўскi", сюiта "На Палессi", карцiна "Абаронцы Брэсцкай крэпасцi";

прадпрыемстваў, устаноў, вытворчых аб'яднанняў, станцый, санаторыяў, гасцiнiц, кiнатэатраў i iншых арганiзацый: адкрытае акцыянернае таварыства "Камунарка", рэспублiканскае ўнiтарнае прадпрыемства "Мiнскi трактарны завод", установа "Рэдакцыя газеты "Рэспублiка", гасцiнiца "Еўропа", кiнатэатр "Радзiма", установа адукацыi "Беларускi дзяржаўны педагагiчны ўнiверсiтэт iмя Максiма Танка", станцыя метро "Нямiга";

марак машын, вытворчых, кандытарскiх, парфумерных вырабаў i пад.: "Нiва", "Волга", "Опель" (аўтамабiлi); "Ласунак", "Мiнскi грыльяж" (цукеркi); "Лясны ландыш" (духi).

3. У двукоссе не бяруцца назвы, у склад якiх уваходзяць словы iмя, памяцi.

Напрыклад:

Калгас iмя Гастэлы.

Алея памяцi воiнаў-iнтэрнацыяналiстаў.


4. У двукоссе бяруцца словы iншых часцiн мовы, што выступаюць у ролi назоўнiкаў.

Напрыклад:

Увесь час у яго гэтае "гэй" на языку верцiцца (Я.Колас).

Нi стуку, нi груку, нi кашлю, а толькi далёкае "ку-ку" цi крык перапёлкi... (А.Бачыла).

У гэтым "ну-ну" Саўка пачуў нотку спогадзi, i яму стала лягчэй (Я.Колас).

А хiба зямлi гэтай "дзякуй" не скажу? (К.Кiрэенка).

Усё гэта, вядома, вельмi цiкава, але было тут i сваё "аднак" (Я.Брыль).

Мацi стаяла, слухала, цi не пачуе ў лесе знаёмае "но" (Я.Колас).


Глава 20 ЗНАКI ПРЫПЫНКУ I ДВУКОССЕ ПРЫ ПРОСТАЙ МОВЕ I ЦЫТАТАХ


§ 64. Правiлы пастаноўкi знакаў прыпынку i двукосся пры простай мове i цытатах


1. У залежнасцi ад месца слоў аўтара, якiя ўводзяць простую мову, ставяцца наступныя знакi прыпынку:

калi простая мова запiсваецца ў радок, яна заключаецца ў двукоссе.

Напрыклад:

Барвiна працiснуўся праз натоўп да Андрэя i Санкоўскага i з ходу сказаў: "Пойдзем" (П.Пестрак).

Пасланцы народныя сказалi: "Адной сям'ёю жыць народ наш будзе ад гэтых пор на вечныя вякi" (П.Панчанка);


калi простая мова пачынаецца з абзаца, перад ёй ставiцца працяжнiк.

Напрыклад:

Васiль ужо гатоў быў зноў пакрыўдзiцца, але Ганна добра, шчыра просiць:

- Скажы што-небудзь!.. (I.Мележ).

Нехта гучна клiкаў з другога берага:

- Гэй, паромшчык, давай пераправу! (М.Лынькоў);


калi словы аўтара стаяць перад простай мовай, то пасля iх ставiцца двукроп'е, а простая мова, якая пачынаецца не з абзаца, заключаецца ў двукоссе.

Напрыклад:

У прамове на ўрачыстым сходзе Якуб Колас гаварыў: "Маё слова, хоць i вузкiмi дарогамi, але даходзiла да народа";


калi словы аўтара стаяць у сярэдзiне простай мовы, падзяляючы яе на дзве часткi, то перад словамi аўтара ў залежнасцi ад iнтанацыйнага афармлення першай часткi простай мовы ставяцца пытальнiк, клiчнiк, шматкроп'е цi коска i ўслед за гэтымi знакамi - працяжнiк, а пасля слоў аўтара - або кропка i працяжнiк (калi першая частка простай мовы з'яўляецца закончаным сказам), або коска i працяжнiк (калi першая частка простай мовы не з'яўляецца закончаным сказам).

Напрыклад:

"Хiба ж можам мы з табою займацца несур'ёзнымi справамi? - пытаннем на пытанне адказала Надзя i прыгарнула да сябе Майку, прытулiла, як туляць дарослыя малых дзяцей. - Расказвай, як жывеш, як ваюеш?" (М.Лынькоў).

"Сцяпанка, - сказаў чалавек, - iдзi пасядзi ў цяньку, ты стамiўся" (К.Чорны).

"Эх, вадзiчка... - працягваў Сава, выцiраючы твар крысом курткi, - кветкамi пахне" (П.Пестрак).


2. У словах аўтара могуць ужывацца два дзеясловы са значэннем маўлення, думкi цi блiзкiя да iх па значэннi; пры гэтым калi другi дзеяслоў адносiцца да другой часткi простай мовы, то пасля слоў аўтара ставяцца двукроп'е i працяжнiк.

Напрыклад:

"Я сказаў бы вам, ды толькi не ведаю, як прымеце вы тое, што я скажу, - цiха адзываецца ён. I, момант счакаўшы, дадае: - Я думаю, што з гэтага нiчога не будзе" (Я.Колас).

"Ведаеш, мама, каго я прывяла? - весела сказала дачка i таемна прашаптала: - Гэта той самы госць, якога мы ўсе калiсьцi ратавалi ад немцаў" (Я.Маўр).


3. Калi ў складзе слоў аўтара, што стаяць перад простай мовай, няма дзеясловаў са значэннем маўлення, думкi цi блiзкiх да iх па значэннi, то ў канцы слоў аўтара ставiцца кропка.

Напрыклад:

Урэшце дзед дастае з кiшэнi кавалак хлеба.

- Еш, Вiхор... На-а-а... (З.Бядуля).

Вiктар заплюшчыў вочы i на ўвесь пакой прытворна захроп. "Хай думае, што я сплю..." (Б.Сачанка).


4. Калi словы аўтара iдуць за простай мовай, то пасля простай мовы ў адпаведнасцi з iнтанацыяй ставяцца пытальнiк, клiчнiк, шматкроп'е цi коска (на месцы кропкi), а за гэтымi знакамi - працяжнiк.

Напрыклад:

- Што вы сёння нешта не ў гуморы? - запыталася Ядвiся i глянула на настаўнiка (Я.Колас).

- Эх, што за мясцiна! - пачаў ён [Лабановiч] i раптам перапынiў самога сябе (Я.Колас).

"Вам, Лескавец, вiдаць, хочацца, каб асабiста вас пахвалiлi", - Лiда сказала гэта як бы мiж iншым, нават не павярнуўшыся да яго (I.Шамякiн).


5. Нявыказаная простая мова, пры якой у складзе слоў аўтара звычайна ёсць дзеяслоў думаць (падумаць) або iншыя словы, спалучэннi слоў i нават сказы са значэннем думкi, меркавання, разважання i пад., заўсёды бярэцца ў двукоссе.

Напрыклад:

"Чаму гэта пытала яна [Ядвiся] пра кнiгу? - падумаў Лабановiч. - Цi не палажыла яна чаго туды?" (Я.Колас).

"Во ўскочыў дык ускочыў", - чухаў патылiцу Яўхiм Бабай (Б.Сачанка).

"Нешта ў iх дома здарылася, - забiлася ў Iвана трывожна сэрца. - Iнакш чужога чалавека на ноч не запрашалi б" (Б.Сачанка).


6. Рэплiкi дзвюх i больш асоб (у дыялогу) звычайна запiсваюцца з чырвонага радка i з працяжнiкам перад кожнай рэплiкай.

Напрыклад:

- Ты па вёсцы вольна ходзiш?

- Хаджу, як i хадзiў. А што?

- Нiчога, нiкога не баiшся?

- Я не злодзей, не забойца. Чаго ж мне баяцца? (Б.Сачанка).

- Бой быў, Валя.

- Дзе?

- Над морам. Далёка.

- З кiм?

- Невядома (I.Мележ).


7. Калi некалькi рэплiк запiсваюцца ў радок без указання, каму яны належаць, то памiж iмi ставiцца працяжнiк i кожная з iх бярэцца ў двукоссе.

Напрыклад:

"Вы яшчэ не былi ў сваёй школе?" - "Не, не была. I не ведаю, якая яна там. А вы ўжо даўно тут?" - "А ўжо зараз два месяцы будзе" (Я.Колас).


8. Калi пасля папярэдняй рэплiкi iдуць словы аўтара, то перад наступнай рэплiкай працяжнiк не ставiцца.

Напрыклад:

Нарэшце адчыняюцца дзверы, недзе брэша сабака, уваходжу. Перада мной хлопчык з лямпай у руках. "Ты што тут робiш?" - пытаюся. "Нiчога, - кажа. - Чыстапiсанне пiшу" (В.Быкаў).


9. Цытаты, як i простая мова, бяруцца ў двукоссе. Скарачэнне цытаты абазначаецца шматкроп'ем.

Напрыклад:

"Пiсьменнiк, якi не працуе над мовай, не клапоцiцца аб папаўненнi сваiх моўных запасаў, - пiсаў Якуб Колас, - можа стаць перад небяспекай апынуцца за дзвярыма лiтаратуры".

Кандрат Крапiва адзначаў, што "...канцылярызмы больш за ўсё псуюць нашу лiтаратурную мову i iм трэба аб'явiць бязлiтасную вайну".


Глава 21 СПАЛУЧЭННЕ ЗНАКАЎ ПРЫПЫНКУ


§ 65. Правiлы пастаноўкi спалучэнняў знакаў прыпынку


1. Калi пытальнiк, клiчнiк, кропка, шматкроп'е або коска ўжываюцца ў спалучэннi з працяжнiкам, то працяжнiк ставiцца пасля пералiчаных знакаў прыпынку.

Напрыклад:

"Хлопец твой ужо добра падрос?" - спытаў той прыглушана (Я.Брыль).

"Малайцы! - стрымана пахвалiў Ладынiн, акiнуўшы вокам зжатую плошчу. - Добры пачатак" (I.Шамякiн).

"Нiчога. Нiчога, усё пройдзе..." - паспрабавала ўсмiхнуцца яна (I.Мележ).

Красуй, наш Мiнск, - любiмая сталiца! (М.Хведаровiч).


2. Калi пасля працяжнiка стаяць словы, якiя выдзяляюцца па адпаведных правiлах коскамi (напрыклад, пабочнае слова), то коска перад iм апускаецца.

Напрыклад:

Удасца iм зашыцца ў лес - напэўна, адарвуцца ад даганятых.

Паспееш зрабiць усё да вечара - можа, дазволю схадзiць на вячоркi.


3. Коска i працяжнiк ставяцца:

перад словам, якое паўтараецца для таго, каб звязаць з яго дапамогай даданую частку складаназалежнага сказа, састаўную частку складаназлучанага цi частку простага сказа разгорнутай канструкцыi.

Напрыклад:

Тыя сцежкi, што ў заўтра вядуць, - тыя сцежкi аднолькавы, мусiць? (П.Трус).

У цiшынi, якой не можа парушыць нi далёкая песня адтуль, дзе палi i дарогi, нi грукатанне экскаватара, што ўжо даносiцца па вадзе з таго боку, дзе Нёман, пры зорках, што неяк цьмяна прасвечваюць з высокай вышынi, i пры месяцы, якi барвовым акрайцам устаў над лугам, - у такой цiшынi i спакойнай паўцемры выйшлi на працу нядаўнiя госцi гэтых мясцiн - бабры (Я.Брыль).

Сапраўды, хто яна, гэтая пеставатая прыгажунька, зiхатлiвы асколак чужога, далёкага свету, недарэчным лёсам вайны закiнутая ў фашысцкi канцлагер, - хто яна, каб выкладаць ёй яго балючае, што ў свой час адабрала столькi душэўнае сiлы ў самога? (В.Быкаў);


у складаназалежных сказах, звычайна з некалькiмi даданымi часткамi перад галоўнай, якiя распадаюцца на дзве агульныя сэнсавыя часткi, каб абазначыць месца гэтага падзелу.

Напрыклад:

Пакуль ён iшоў у ваду, занадта, як здавалася Толю, плёхаючы нагамi, пакуль ён пырхаў i пакрэктваў ад задавальнення, - нехта трэцi, здалёк яшчэ, з-за ракi ўбачыўшы хлопцаў, падышоў да кладачкi, па якой нядаўна перабiраўся певень з чубаткамi, узышоў на востраў i пачаў падкрадацца да берага (Я.Брыль).

Колькi было людзей на сходзе, што` яны абмяркоўвалi, якое там прынялi рашэнне, - нам пра гэта не казалi;


у складаных сказах з рознымi вiдамi сувязi, а таксама ў сказах з характэрнымi рысамi перыяду (з выразным падзелам на дзве часткi, з анафарычнай будовай першай састаўной часткi).

Напрыклад:

Калi ж асеннiя навiны змянялi сад, калi з бяроз iрваў лiсце вецер, а мароз, налiўшы ягады рабiны, траву губiў, i мы нагой узрывалi прэлых лiсцяў слой; калi патроху чырванелi чаромха, лiпа, стройны клён, а гнёзды змрочныя варон мiж голага галля чарнелi, i грозны вечара пажар пылаў мiж бура-шызых хмар; калi асеннi вецер дзiка стагнаў i глуха па начах грымеў у наш жалезны дах, - тады да лета Веранiка ад нас знiкала ў iнстытут i не будзiла згадак тут (М.Багдановiч).

Цi коска зазвонiць у час касавiцы, цi песню дзяўчо запяе, цi неба заззяе ў агнях блiскавiцы, цi вецер у палях зазлуе, цi гром гучнабежны пракоцiцца ў хмарах, цi грукне над полем пярун, - усё водгук знаходзiць у вольных абшарах, усё iх дакранаецца струн (Я.Колас).

Цi завылi ваўкi, цi заенчыў вiхор, цi запеў салавей, цi загагала гусь, - я тут бачу свой край, поле, рэчку i бор, сваю матку-зямлю - Беларусь (Я.Купала).


4. У канцы пытальных сказаў, якiя вымаўляюцца з клiчнай iнтанацыяй, спачатку ставiцца пытальнiк, а потым - клiчнiк.

Напрыклад:

Зямля Радзiмы! У сэрцы боль салодкi хто не адчуў, сустрэўшыся з табой?! (А.Звонак).

Цi ж гэта многа?!

Хiба ж так трэба?!


5. У канцы клiчных сказаў, якiя вымаўляюцца з пытальнай iнтанацыяй, спачатку ставiцца клiчнiк, а потым - пытальнiк.

Напрыклад:

Бачыў ты!? Слова нельга сказаць!? (К.Чорны).


6. Перад закрывальным двукоссем захоўваецца кропка, якая паказвае графiчнае скарачэнне.

Напрыклад:

У iнструкцыi было напiсана: "Прымяняецца для склейвання вырабаў з паперы, кардону i г.д.".


7. Калi перад закрывальным двукоссем стаiць пытальнiк або клiчнiк, то коска ставiцца паводле кантэксту.

Напрыклад:

"Што прынясе вясна?", "Што вясна пакажа?", "Што будзе вясною?" - у прадчуваннi важных падзей пыталiся людзi i ўпотайку рыхтавалiся да iх (Я.Колас).

Пятра абганялi фурманкi з больш лёгкiмi паклажамi, i ён, свецячыся сваiм ясным тварам i песеннымi брывамi, толькi паспяваў гаварыць: "Добры дзень, дзядзечка!", "Добры дзень, цётачка!", хоць трошкi скiроўваючы ўбок свайго гнедку, каб даць абмiнуць (Я.Скрыган).


8. Пытальнiк, клiчнiк i шматкроп'е ставяцца перад закрывальным двукоссем, калi яны адносяцца толькi да слоў, узятых у двукоссе; пасля закрывальнага двукосся гэтыя знакi ставяцца тады, калi адносяцца да ўсяго сказа, якi заканчваецца словамi, узятымi ў двукоссе.

Напрыклад:

Хлапчук спынiўся на ўсходках i з падазронасцю паглядзеў на жанчыну. "Яна яго ведае цi гэта проста цiкаўнасць, можа нават i пустая?" (К.Чорны).

Я паслаў ёй кароткi i сцiплы адказ: "Прыязджай, будзеш госцяй жаданай у нас на вялiкай будоўлi..." (А.Куляшоў).

Чаму камбайн працуе не ў "Волi"? (I.Шамякiн).

А ведаеш ты нашага Iвана "Тарпака"? (Я.Колас).


9. Калi перад закрывальным двукоссем стаiць пытальнiк, клiчнiк або шматкроп'е, то яны паўторна не ставяцца пасля двукосся; неаднолькавыя знакi (калi яны патрабуюцца ў залежнасцi ад характару адпаведных частак тэксту) ставяцца перад двукоссем i пасля яго.

Напрыклад:

Цi вучылi вы ў школе на памяць верш Я.Купалы "А хто там iдзе?"

Вы чуеце, як мне пяюць натхнёныя паэты? Як шэпчуць закаханыя: "люблю!.."? (Э.Валасевiч).

Якая галоўная думка выказана ў вершы Я.Коласа "Асадзi назад!"?

Вучанiца выразна прачытала верш П.Броўкi "Пахне чабор".


10. У межах аднаго сказа коска, кропка з коскай, двукроп'е цi працяжнiк ставяцца толькi пасля закрывальнай дужкi на месцы разрыву асноўнага сказа ўстаўной канструкцыяй.

Напрыклад:

Палiлася печ (нанач браўся мароз); у печы скварылася свежына (К.Чорны).

Машы ўспомнiўся запiс у Алесiным дзённiку (учора ён выпадкова трапiў ёй у рукi): "У чым паэзiя нашага жыцця?" (I.Шамякiн).

"Малы Лондан" (без прыгарадаў) - таксама не маленькi, калi прыняць пад увагу, што ён налiчвае не менш за шэсць мiльёнаў жыхароў (К.Крапiва).


11. Кропка, пытальнiк, клiчнiк цi шматкроп'е ставяцца перад закрывальнай дужкай, калi яны адносяцца толькi да слоў, узятых у дужкi.

Напрыклад:

Калi ён увайшоў у пакой, той, што сядзеў за сталом, - з чорнай кучаравай галавою, у гiмнасцёрцы вайсковага крою, - не адрываючыся ад паперы, падаў яму левую руку. (У правай ён трымаў завостраны з абодвух канцоў чырвона-сiнi аловак.) (К.Крапiва).

Няхай жыве наша родная Беларусь! (Усе ўстаюць. Апладысменты.)

- Ды ў цэнтры (чуў мо?) выдалi дэкрэт - на мяса здаць усiх быкоў, якiм мiнула дзесяць год (К.Крапiва).

А як вы нас сустрэнеце (цi паблiжэе даль?), рака iмя Лаўрэнцiя, зялёны Манрэаль (П.Панчанка).

Нядаўна (каторы раз!) я прачытаў "Новую зямлю" (I.Шамякiн);


пасля закрывальнай дужкi яны ставяцца тады, калi адносяцца да ўсяго сказа, якi заканчваецца словамi, узятымi ў дужкi.

Напрыклад:

Iншы раз рэкi двух розных басейнаў бяруць пачатак з аднаго i таго ж балота (напрыклад, рэкi Лучэса i Аршыца памiж Вiцебскам i Оршай).

Вiдаць, своеасаблiвай цiкаўнасцю часопiса да славянства тлумачыцца тое, што ён змяшчаў творы групы ўкраiнскiх пiсьменнiкаў (Кастамараў, Аснаўяненка, Гулак-Арцямоўскi i iнш.).


12. Пры спалучэннi пытальнiка або клiчнiка са шматкроп'ем гэтыя знакi ставяцца на месцы першай або першай i другой кропак.

Напрыклад:

Ганна, што з табою робiцца?.. Чаму ты такою стала?.. (К.Чорны).

А што ж ты цяпер рабiць будзеш?!. (Я.Брыль).


13. Пры спалучэннi шматкроп'я з коскай коска не ставiцца.

Напрыклад:

Валюня... слаўная мая... скажы ты мне што-небудзь, га?.. Скажы... (Я.Брыль).

I там... на дне... цвiлi лiлеi ў багне вечнасцi... (М.Багдановiч).

Згубiлi вербы каляровасць, а там снягi... снягi... снягi... (П.Трус).


14. Перад шматкроп'ем можа ставiцца двукроп'е цi коска, калi ёсць неабходнасць паказаць пералiк цытат, якiя прыводзяцца не поўнасцю.

Напрыклад:

У тэлеграмах паведамлялася: ... ваенны пераварот у Грэцыi, рабочыя ў Францыi адмовiлiся разгружаць судны з ваеннымi грузамi...


15. Калi ў пачатку або ў канцы цытаты (тое ж адносiцца i да простай мовы) сустракаюцца ўнутранае i знешняе двукоссi, то ў друкаваным тэксце яны павiнны адрознiвацца памiж сабой малюнкам (так званыя "елачкi" i "лапкi"), прычым знешняе двукоссе не павiнна апускацца.

Напрыклад:

Анатоль Анiкейчык пiсаў пра помнiк Янку Купалу ў Аўраў-парку: <<У аснову iдэi гэтага помнiка я паклаў Купалаўскi верш "Брату на чужыне">>.


Глава 22 ПАСЛЯДОЎНАСЦЬ ЗНАКАЎ ПРЫПЫНКУ ПРЫ СПАСЫЛКАХ


§ 66. Правiлы паслядоўнасцi знакаў прыпынку пры спасылках


     1. Коска, кропка з коскай, двукроп'е i кропка ставяцца пасля лiчбы або
зорачкi,  якiя з'яўляюцца знакамi-паказальнiкамi спасылкi (каб указаць, што

1 2 * спасылка адносiцца да пэўнага слова цi групы слоў): ... , або... ; або... :
** або... . 2. Пытальнiк, клiчнiк, шматкроп'е i двукоссе ставяцца перад знакам
1 2 * спасылкi (лiчбай цi зорачкай): ...? або...! або..." . 3. Пасля знака спасылкi (лiчбы цi зорачкi), якi размешчаны за
1 ** двукоссем, кропка захоўваецца: ..." . або ..." .

| Стр.1 | Стр.2 | Стр.3 | Стр.4

карта новых документов

Разное

При полном или частичном использовании материалов сайта ссылка на pravo.levonevsky.org обязательна

© 2006-2017г. www.levonevsky.org

TopList

Законодательство Беларуси и других стран

Законодательство России кодексы, законы, указы (изьранное), постановления, архив


Законодательство Республики Беларусь по дате принятия:

2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 до 2000 года

Защита прав потребителя
ЗОНА - специальный проект

Бюллетень "ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬ" - о предпринимателях.



Новые документы




NewsBY.org. News of Belarus

UK Laws - Legal Portal

Legal portal of Belarus

Russian Business

The real estate of Russia

Valery Levaneuski. Personal website of the Belarus politician, the former political prisoner